Honing-sporen

Vriend en vijand

Helaas hebben bijen een heleboel vijanden. Sommige - zoals de beer, de honingdas of de doodshoofdvlinder - hebben het op hun honing gemunt, terwijl andere – denk aan de wasmot en enkele vogelsoorten – dan weer van de bijenwas smullen. Ook de specht, mezen, wasberen, buidelratten en padden zijn natuurlijke vijanden: zij eten graag bijtjes.

De twee grootste vijanden van de bijen in onze streken zijn de varroamijt en de Aziatische hoornaar. Die eerste zuigt letterlijk de energie uit de bijen en tast daardoor de sterkte van het hele bijenvolk aan. Ook de Aziatische hoornaar – een roofzuchtige wespensoort die andere insecten eet - vormt een grote bedreiging. Ze hebben veel voedsel nodig om hun kolonie te voeden en verkiezen daarom bijennesten: daar bevinden zich immers heel wat prooien bij elkaar. Jaar na jaar zien we meer Aziatische hoornaars in onze streken opduiken, een heuse uitdaging voor onze bijen.

Bouwmeesters

Bijen zijn slimme architecten. Ze bouwen zeshoekige cellen. Dankzij deze vorm zijn ze heel sterk, kunnen ze makkelijk stapelen en veel honing en stuifmeel opbergen.

Honingbijen bouwen hun nesten in holle boomstammen, spleten of aan overhangende rotsen - plaatsen die goed beschermd zijn tegen de zon. Zo kan de was, waaruit het nest is opgebouwd, niet smelten door de warmte.

Europese imkers gebruikten vroeger vooral gevlochten korven om bijen te houden. Tegenwoordig gebruiken zij meestal bijenkasten uit hout of kunststof. Dat is makkelijker om mee te werken. Bijenkasten- en korven zijn echter heel verschillend van streek tot streek. Het kunnen echte kunstwerken zijn.

De Imkerhut

Het leven van de bij en de mens is al duizenden jaren met elkaar verweven.

Er bestaan grotschilderingen die aantonen dat de prehistorische mensen honingjagers waren.

Van de oude Egyptenaren weten we dat ze 6000 jaar geleden al bijen hielden in lange keramieken buizen. Het beroep van imker is toen al ontstaan. Ook de Grieken en Romeinen gebruikten aardewerken potten als bijenkorf.

In onze streken werden in de middeleeuwen strooien korven gebruikt. Deze korven werden nog veelvuldig gebruikt tot na de tweede wereldoorlog. Nu worden ze nog sporadisch gebruikt, maar zijn ze bijna overal vervangen door bijenkasten.

Een imker heeft een heleboel verschillende taken. In de eerste plaats houdt hij bijen en begeleidt de ontwikkeling van bijenvolken.

De ene imker heeft als doel om honing en andere bijenproducten zoals bijvoorbeeld propolis te verkopen, terwijl andere imkers graag nieuwe bijenkolonies oprichten om vervolgens bijen te verkopen. Sommige imkers hebben geen verkoopsdoel. Voor hen is het gewoon een passie om bijen te houden, zodat ze bloemen en planten kunnen bestuiven.

Tegenwoordig gaan sommige imkers ook meewerken aan studieprojecten of les geven over bijen. Het wordt dan ook meer en meer de taak van de imkers om te gaan samenwerken met organisaties rond natuurbehoud en educatie. De klimaatopwarming brengt het leven van bestuivers in gevaar. Dit is iets waarbij imkers een belangrijke rol kunnen spelen.

Bijenleven

Bijen behoren tot de oudste levende wezens op aarde: al minstens 100 miljoen lang bevolken zij de aarde. Met uitzondering van Antarctica komen bijen op elk werelddeel voor. Er zijn meer dan 20.000 verschillende soorten, waarvan de honingbij de bekendste is – zij zorgen voor de lekkere honing die je eet. Honingbijen leven in kolonies, waar ze tijdens de zomermaanden wel met zo’n 60.000 soortgenoten samenleven. Er zijn ook solitaire bijen, die – zoals je wellicht al kunt raden – alleen leven.

In elke kolonie leeft één bijenkoningin samen met duizenden werksters (vrouwtjes) en honderden darren (mannetjes). De kolonie werkt zo goed samen dat je ze kan bekijken als één mechanisme. De darren zorgen vooral voor de bevruchting van de koningin. Zij legt op haar beurt eitjes, tot wel 2000 per dag! De werksters hebben heel wat verschillende taken: poetsen van cellen, voeden van larven, bijenwas produceren, bouwen van raten en natuurlijk verzamelen van stuifmeel, nectar en water.

Bij-producten

Honing wordt al duizenden jaren gebruikt als zoetstof. Maar ook in de geneeskunde kent men al millennialang de antibacteriële werking van honing. Zo worden - ook vandaag nog - wonden ingesmeerd met honing om ze te beschermen tegen infecties.

Bijenwas, de stof waarmee de raten worden opgebouwd, was vroeger een onmisbaar product. In de eerste plaats werden er kaarsen van gemaakt, maar ook kieren werden er mee opgevuld. Ook voorwerpen werden met bijenwas behandeld om ze op die manier te beschermen tegen vocht. Ook nu wordt bijenwas nog veel gebruikt, onder andere in cosmeticaproducten.

Ook de volgende bijenproducten kennen heel wat toepassingen:

• Propolis: dit is een kleverige substantie die bijen maken van verschillende harssoorten. Ze gebruiken dit om hun spleten en openingen in hun nest dicht te lijmen. Het wordt door mensen gebruikt bij de behandeling van wonden en huidproblemen.
• Koninginnebrij: dit wordt afgescheiden door de speekselklieren van de werksters en dient om de jonge larven te voeden. Sommige mensen gebruiken de koninginnebrij als voedingssupplement.
• Bijengif: bijengif wordt soms gebruikt als behandeling tegen gewrichtsontstekingen. Vroeger lieten patiënten zich effectief steken door de bijen. Nu zijn er ook dokters die bijengif, dat verzameld wordt door imkers, inspuiten.

Symboliek

Bijen zijn heel bijzondere beestjes. Ze zijn ontzettend sterk, werken perfect samen én produceren heerlijke honing. Dat wisten de mensen duizenden jaren geleden natuurlijk ook al. Bijen zijn dan ook het onderwerp van heel wat verhalen, vroeger en nu. Wist je trouwens dat ook heel wat bovennatuurlijke eigenschappen aan deze diertjes werden toegekend?

In het christendom hebben de bijen en hun imkers een patroonheilige: de heilige Sint-Ambrosius. De naam van deze beschermheer zien we dan ook vaak terugkomen bij verenigingen van imkers, zoals bijvoorbeeld de vroegere Sint-Ambrosiusgilde in Kalmthout.

Ecologie en bestuivers

Het overbrengen van stuifmeel van de ene bloem naar de andere noemen we bestuiven. Er zijn een heleboel insecten en andere dieren die bloemen helpen bij deze bestuiving, maar de allerbeste bestuivers zijn de bijen. Het stuifmeel blijft hangen tussen de haren op hun lijfje; met hun pootjes kammen ze de korrels tot een klompje.

Hoewel de bijen een groot deel van het stuifmeel mee naar hun nest nemen als voedselbron, blijft er ook steeds een deel achter op de bloemen. Op die manier zorgen de bijen voor de bevruchting van een heleboel gewassen.

De natuur en de mens hebben al die verschillende soorten bijen dus heel hard nodig. Door de klimaatverandering veranderen de seizoenen. Dat brengt de bijen in de war en zorgt voor veel sterfte. Daarbij komt dat er op sommige plaatsen nog maar heel weinig voedsel te vinden is voor bijen omdat de natuur wordt vervangen door beton of monoculturen (steeds dezelfde gewassen of planten die verbouwd of geplant worden op hetzelfde stuk grond). Het is dus cruciaal om allemaal ons steentje bij te dragen en de bij aan voedsel te helpen.